VURGU

Vurgu temelde ikiye ayrılır.

Kelime Vurgusu: Bir kelimedeki hecelerden birinin diğer hecelerden daha baskılı söylenmesine kelime vurgusu denir.

Cümle Vurgusu: Bir cümledeki kelimelerden birinin diğer kelimelere oranla daha baskılı söylenmesine cümle vurgusu denir.

Konuşma sırasında kelimelerin tüm heceleri aynı tonda ve aynı vurguyla okunmaz. Her dilde kelimelerin farklı hecelerine vurgu yapılır ve bu vurgular konuşmanın doğallığını oluşturur. Tek düze ve tek tonda çıkan bir konuşma akışı bilgisayar makinelerine okutulan konuşma metinleri gibidir. Dinleyen için duygusuz, sıkıcı ve monotondur.

İstisnaları olmakla birlikte vurgunun belli kaideleri vardır.

Başta dediğimiz gibi her kelimenin bir hecesi üzerinde muhakkak bir ses baskısı vardır. Mesela heyecan kelimesinde vurgu son hecededir: HeyeCAN.

*Türkçe’de kural olarak vurgular son hece üzerindedir. Bazıları dışında kelimeye eklenen her yeni ek vurguyu üzerine alır:

HeCE – HeceLER – HeceleRİ - HecelerDE – HecelerdeKİ – HecelerdekiNİN

*Yer adlarında, bağlaçlarda, pekiştirilmiş sıfatlarda ve bazı zarflarda vurgu son heceden başka hecelere kayar.

*Yer adlarında vurgu:

banDIRma – GÖLcük – BURdur – SAMsun – YOZgat – ARTvin – ŞAVşat – DÖRTyol – DÜZce – küTAHya – isKENderun – anTALya – isTANbul – AVcılar – eSENler – eĞİRdir – kaNAda – ingilTEre – viYAna -

*Bir isim özelleştiği zaman vurgusu da değişir. Hayvandan bahsediyorsak porSUK, çaydan bahsediyorsak PORsuk şeklinde söyleriz. İnsanları kastediyorsak avcıLAR, ilçeyi kastediyorsak AVcılar deriz. Kattan söz ediyorsak bodRUM, tatilden söz ediyorsak BODrum diye ifade ederiz. Reddediyorsak HAyır der, şerden kaçmak için haYIR işleriz. “U”şak bir vilayettir, uŞAK ise hizmetçi. Edebiyatın anlamdaşı yaZINdır, denize YAzın girilir. MIsıra gidilir, mıSIR yenir.  

*Vurgu zarf ve bağlaçlarda ilk heceye kayar:

Nİçin, ANcak, ÖNce, SONra, AYrıca, YALnız, BELki, HEnüz, ANsızın, NAsıl, HANgi…

*Türkçe’de ekler genel kural olarak vurguyu üstlerine aldığı halde bazı ekler vurguyu kendilerinden önceki hecede bırakırlar:

- Küçültme Ekleri:

yaVAŞça, sesSİZce, kiBARca

- Olumsuzluk Ekleri:

koNUŞma, söyLEme, DURma, oTURma,

*İsim üreten –me –ma ekleri ise vurguyu üstlerine alırlar.

Böylece kelimenin olumsuz fiil mi isim fiil mi olduğu vurguyla belli olur.

“Biri konuşMA yaparken sen koNUŞma”

“DanışMA masasına bir şey daNIŞma”

*Ek fiilin şartı – se –sa ekleri de vurguyu üstlerine almaz, bir önceki hecede bırakır: geLİRse, baKARsa, bakMAZsa, giDERse, seVERse,

*Fiillerde birinci ve ikinci kişi ekleri -şimdiki zaman dışında- vurguyu bir önceki kip ekinde bırakır: göRÜrüm – bineCEğim – bakmaLIyım – anLARsın – bakMAlısın – bineCEKsin -

*Dilimize Arapça’dan, Farsça’dan geçen kelimelerde istisnai vurgular olabilmektedir: BEYnelmilel – BİLmukabele – HArikulade – saKAtat

*Pekiştirme sıfatlarında pekiştirme amacıyla kullanılan heceler vurguyu kendi üzerlerine alır: SIMsıkı – KOSkoca – BÜSbüyük – BÜSbütün – BAMbaşka